Themersonowie ("Był gdzieś haj taki kraj", "Tańcowała igła z nitką", "Pan Tom buduje dom")

Franciszka i Stefan Themersonowie to obecnie znak firmowy, a swego czasu przede wszystkim awangarda artystyczna. Mimo upływu lat, styl który stworzyli wciąż się pozytywnie wyróżnia, a niedawno nawet zrobił się dość modny (wznowienia książek po prawie 100 latach), prawdopodobnie z racji popularnej aktualnie ascetycznej estetyki i prostoty.

Themersonowie, artyści-nowatorzy zaczynali swoją przygodę ze sztuką w Polsce, jeszcze przed II wojną światową, a po wojnie tworzyli już głównie w Anglii. Franciszka była malarką i scenografką, a jej mąż poetą, autorem filmów i wydawcą. Tworzyli też razem książki (Stefan pisał, Franciszka malowała) i o kilku ich książkach dzisiaj na blogu.

W poprzednim poście było o "Alicji.." gdzie można zobaczyć jak Franciszka ilustracyjnie sobie z nią poradziła, jednak jedną z bardziej znanych książeczek tej pary to "Był gdzieś haj taki kraj. Była gdzieś taka wieś". Widać tu i charakterystyczną kreskę Franciszki i elastyczne podejście Stefana do języka – celne rymy, słowotwórstwo ("Alibajdadzikafrajdawtomigraj"), język współgrający z ilustracjami i na odwrót. Sama książeczka składa się z dwóch opowiadań, każde zaczynające się od innej strony okładki; w jednym opowiadaniu chodzi o wieś skąpaną w błocie, którą w końcu zrobili murowaną, a w drugim o daleki kraj w Afryce ("Alibajda..."), gdzie lis mówi po lisio-rudemu ("jalis nalis tolis"), marabut po maraszewsku ("mara przynio bucie słamci") itd.

Podobnie jak "Był gdzieś haj.." Themerson zilustrowała wybór wierszy Jana Brzechwy "Tańcowała igła z nitką", wydany wiele lat temu przez wydawnictwo "Czytelnik".

 

"Pan Tom buduje dom" nie jest już tak abstrakcyjny jak miejscami "Był gdzieś haj.." i wpisuje się w edukacyjny nurt w ich twórczości; książeczka ma nie tyle bawić, co uczyć, podać informację. I tak "Pan Tom.." opowiada jakie czynności po kolei trzeba wykonać, żeby zbudować dom; trzeba mieć architekta, wybrać odpowiedni projekt, następnie ktoś musi postawić dom, trzeba doprowadzić kanalizację, zainstalować oświetlenie itd. O tym wszystkim dziś właściwie każde dziecko wie, ale prawie 100 lat temu ta książeczka mogła być bardzo nowatorska. Co jednak ważne, themersonowska edukacja nie jest pozbawiona finezji; gdy mowa o chińskich pagodach, wyraz "pagoda" przyjmuje kształt pagody, gdy mowa o pompie, wyrazy układają się w kształt pompy itd. a więc znów forma tekstu współgra z treścią.

(Na tej okładce brakuje jeszcze jednej strony, ale małe rączki gdzieś zawieruszyły. Tu można zobaczyć jak ta okładka wygląda https://www.bajki-grajki.pl/sklep/ksiazki/152/stefan-themerson-pan-tom-buduje-dom-2490-zl)

 Wśród edukacyjnych książeczek Themersonów można jeszcze znaleźć niedawno wydane "Narodziny liter" czy "Pocztę". Zwłaszcza jednak "Poczta" trochę już trąci myszką (kto by przypuszczał 100 lat temu, że tradycyjna poczta zacznie odchodzić do lamusa..?)
Ciekawe o czym Themersonowie by tworzyli książeczki współcześnie; może o telefonach albo o kodach kreskowych..?

 

Na koniec "O stole, który uciekł do lasu". Ilustrowała oczywiście Franciszka, ale ciężko tu znaleźć typową dla niej kreskę; ilustracje to bardziej kadry wycięte z filmu o tym, jak stół postanowił wrócić do korzeni i pewnego dnia po prostu uciekł. Ponoć przed wojną ludzie wychodzili w trakcie projekcji filmu w ramach sprzeciwu, współcześnie takie marzenia stołu prawdopodobnie spotkałyby się z całkowitym zrozumieniem.

I jeszcze o małych czytelnikach. Moich dzieci themersonowska awangarda nie zachwyciła; przeczytać owszem można, ale szału nie ma. Z wyjątkiem "Pana Toma..", ale nie chodzi tu bynajmniej o powody treściowe; najmniejsze moje dziecko lubiło po prostu sobie pochodzić z "Panem Tomem" tu i tam, bo wydanie z Bajek-Grajek jest lekkie, malutkie i przez to poręczne;)

Mimo to myślę, że z racji niebanalnej i niestarzejącej się grafiki jedną themersonową książeczkę w podręcznej biblioteczce warto mieć..:)

 

Tytuł: Był gdzieś haj taki kraj, Była gdzieś taka wieś

Autor: Stefan Themerson, il. Franciszka Themerson

Wydawnictwo: Widnokrąg 2013

Wiek: 3+

Tytuł: Tańcowała igła z nitką

Autor: Jan Brzechwa, il. Franciszka Themerson

Wydawnictwo: Czytelnik 1986

Wiek: 2+

Tytuł: Pan Tom buduje dom

Autor: Stefan Themerson, il. Franciszka Themerson

Wydawnictwo: Bajki-Grajki 2013

Wiek: 3+

Tytuł: O stole, który uciekł do lasu

Autor: Stefan Themerson, il. Franciszka Themerson

Wydawnictwo: Fundacja Festina Lente 2013

Wiek: 3+